لقب‌ها و کنیه‌ها به مثابه منابعی نویافته در جریان‌شناسی تاریخ اسلام؛ مطالعه موردی ابوتراب

لقب‌ها و کنیه‌ها به مثابه منابعی نویافته در جریان‌شناسی تاریخ اسلام؛ مطالعه موردی ابوتراب حامد قرائتی[1] نعمت‌الله صفری فروشانی[2] چکیده لقب‌ها و کنیه‌ها فارغ از سودمندی‌شان در شناسایی افراد،‌ می‌توانند منابع مهمی در جریان‌شناسی فکری، سیاسی و حتی مذهبی به شمار آیند. فلسفه نام‌گذاری، زمینه و آثار اجتماعی، تطور تاریخی، گونه‌شناسی منتسبان به این عناوین، وابستگان و هواداران،‌ همگی از ابعادی هستند که در مطالعات تاریخی می‌توانند دربر دارندۀ نتایجی مهم باشند. بررسی این لقب‌ها و عنوان‌ها با بهره‌مندی از علوم دیگری همچون انساب، رجال، عرفان، اخلاق و تفسیر نیز می‌تواند به گستردگی این گزاره‌ها بیفزاید. «ابوتراب» به عنوان لقب یا کنیه‌ای که برای نخستین‌بار درباره علی بن ابی‌طالب7 به کار رفته، از جمله عناوینی است که بررسی آن می‌تواند در مقاطع تاریخی مفاهیم و معانی مختلف فکری، سیاسی، اجتماعی و عرفانی را داشته باشد و در تحلیل تاریخ اسلام و تشیع یافته‌های بسیاری ارائه دهد. این پژوهش با بررسی تطور تاریخی و مفهومی ابوتراب سعی دارد توجه پژوهشگران را به این کارکرد لقب‌ها و عناوین در مطالعات تاریخی جلب کند.   [1]. پژوهشگر و دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب (نویسنده مسئول). [email protected] [2]. دانشیار دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، قم. [email protected] تاریخ دریافت: 6/2/94                       تاریخ پذیرش: 18/5/94